Festiwal Niepodległości to idea całkowicie oddolna i prawdziwie obywatelska, organizowana wolontaryjnie przez sygnatariuszy Obywatelskiego Porozumienia Osób i Organizacji na rzecz Tradycji i Niepodległości, z czasem przekształconego w Kapitułe Festiwalu Niepodległości.
I Festiwal Niepodległości stanowił niejako ukoronowanie procesu budowy naszego Porozumienia i punkt kulminacyjny działań podejmowanych przez nas w pierwszym roku istnienia inicjatywy. Jej zasadniczym celem jest aktywizacja i integrowanie lokalnych środowisk patriotycznych poprzez wzajemne wspieranie działań oraz inicjowanie wspólnych przedsięwzięć. Dbaliśmy i dbamy, aby również w kolejnych latach festiwalowa formuła pozostała obywatelska – to znaczy realizowana była wolontaryjnie, na zasadzie „non profit” przez społeczność naszego miasta i regionu przy wsparciu organizacji pozarządowych, pomocy instytucji publicznych, polskiego biznesu oraz wartościowych mediów.
Cykl, składający z wielu przedsięwzięć kulturalnych i edukacyjnych zainaugurowano pod koniec października 2012 roku. Kolejne edycje głównego bloku imprez festiwalowych organizowane są co roku w tym właśnie czasie. Termin nie jest oczywiście przypadkowy. Wybrany został na pamiątkę wydarzeń sprzed blisko stulecia, kiedy to tarnowianie – jako pierwsi w kraju, w nocy z 30 na 31 października 1918r. – zrzucili jarzmo zaborcze, rozbrajając Austriaków i przejmując również pełną władzę cywilną nad miastem i okolicą, po akcie poddania się przez tarnowską Radę Miasta „rządowi w Warszawie”. To dzięki tej akcji lokalnych konspiratorów z Organizacji „Wolność”, POW, harcerzy z Pogotowia Narodowego i cywilnego Komitetu Narodowego, TARNÓW jako pierwszy wśród miast odradzającej się Rzeczpospolitej odzyskał realną niepodległość na całym swoim obszarze już rankiem, około godziny 8, 31 X 1918 r.
Festiwal - z założenia już cykliczny – ma stanowić oddolne, obywatelskie wzmocnienie dla dumnego hasła „Tarnów – Pierwsze Niepodległe”, jakim posługuje się nasze Miasto, a odnoszącego się do tej chlubnej, radosnej karty naszej lokalnej i ogólnonarodowej historii.
W roku 2017, po wielu latach starań, organizatorom festiwalu udało się doprowadzić do ustanowienia przez Radę Miejską w Tarnowie do ustanowienia w dniu 30 października oficjalnego, corocznego święta lokalnego „Pierwsze Niepodległe” – Dnia Pamięci o Zwycięskim Zrywie Niepodległościowym z 30/31 X 1918r.
Festiwal jest również próbą podkreślenia znaczenia pierwszorzędnego zadania, które umieściliśmy w Deklaracji Obywatelskiego Porozumienia Osób i Organizacji na rzecz Tradycji i Niepodległości. Sygnatariusze tego dokumentu uznali bowiem „niepodległość państwa polskiego oraz wolność jego obywateli jako warunek konieczny dla pełnego rozwoju narodu polskiego oraz pomyślnej jego przyszłości, za które to wartości miliony naszych rodaków poświęciło swe życie”.
Pochylamy się zatem z refleksją, ale i pełną otwartością, nad ważnymi pytaniami czy o taką niepodległość, jaką mamy, walczyli nasi przodkowie oraz co dziś oznacza i jakie wyzwanie stanowi Niepodległość ?. Czynimy to przez cały rok, na koniec października i listopad rezerwując jedynie czas na blok główny naszego cyklu imprez z doroczną Galą.
Kolejne, coroczne edycje festiwalu poświęcamy innemu tematowi z obszernego katalogu spraw najważniejszych dla polskiej wolności i suwerennej państwowości, goszcząc w Tarnowie najważniejszych w Polsce współczesnych tożsamościowych badaczy, twórców i aktywistów. W dotychczasowej historii festiwalu przedmiotem - wspólnych z naszymi gośćmi – dociekań były następujące tematy :
- w roku 2012: „Polska niepodległość – ewolucja pojęcia i jego percepcja” z udziałem m.in. prof. Andrzeja Chwalby, prof. Krzysztofa Szczerskiego, prof. Włodzimierza Bernackiego, prof. Jana Żaryna, dr Marii Żychowskiej, bardów: Jana Pietrzaka, Andrzeja Kołakowskiego i Lecha Makowieckiego, red. Bronisława Wildsteina, red. Rafała Ziemkiewicza, red. Piotra Zychowicza, red. Igora Janke, reżyser Marii Dłużewskiej oraz malarza Zbigniewa M. Dowgiałły.
- w roku 2013 : „Znaczenie Kresów Wschodnich dla polskiej państwowości i kultury” z udziałem m.in. prof. Andrzeja Nowaka, ks. Tadeusza Isakowicza – Zaleskiego, pani Ewy Siemaszko, dr Lucyny Kulińskiej, ks. prof. Józefa Mareckiego, dr Leona Popka, pani Anny Lewak (Fundacja Polskiego Państwa Podziemnego), pani Małgorzaty Gośniewskiej – Koli (Stow. Huta Pieniacka), Tomasza Kuby Kozłowskiego (Dom Spotkań z Historią), dr Mirosława Boruty, dr Barbary Fedyszak – Radziejowskiej, dr Piotra Gontarczyka, dr Joanny Wieliczko- Szarkowej, reżysera Macieja Wojciechowskiego, bardów: Jacka Kowalskiego, Henryka Kasperczaka i Adama Struga oraz badacza i podróżnika Marcina Niewaldy.
- w roku 2014 : „Polska tradycja powstańcza” z udziałem m.in. prof. Marka J. Chodakiewicza, red. Rafała Ziemkiewicza, red. Piotra Legutko, red. Jerzego Wolaka, red. Krzysztofa Tenerowicza, dr Michała Wenklara, Grzegorza Brauna, Kajetana Rajskiego, reżysera i pisarza Tomasza A. Żaka, Jerzego Zelnika, bardów Leszka Czajkowskiego i Pawła Piekarczyka, działaczki ze Lwowa Marii Pyż oraz Leszka Żebrowskiego i Tadeusza Płużańskiego.
- w roku 2015 : „Poza demokratycznym paradygmatem. Rola polskich konserwatystów w odzyskaniu i utrwaleniu niepodległości” z udziałem m.in. prof. Ryszarda Legutko, red. Marcina Wolskiego, red. Ireneusza Lisiaka, red. Wojciecha Reszczyńskiego, prof. Włodzimierza Bernackiego, pani Barbary Stanisławczyk, bardów Mateusza Nagórskiego i Dawida Hallmanna, Michała Tyrpy, reżysera Jerzego Zalewskiego …
Na festiwal składają się m.in.: otwarte debaty, koncerty, targi książki niepodległościowej i spotkania autorskie, wystawy, spektakle teatralne, seanse dla wszystkich i przegląd filmowy „Imagines Patriae” dla młodzieży.
Główny, obszerny blok imprez festiwalowych odbywa się corocznie pod koniec października i w listopadzie, ale imprezy pod szyldem „Festiwal Niepodległości” organizowane są przez cały rok, m.in. w ramach cyklicznych spotkań Wszechnicy Obywatelskiej i Narodowej, których odbyło się już ponad sto.
Co roku, w trakcie festiwalowej Gali osobom, których długi życiorys świadczy o szczególnych zasługach dla polskiej niepodległości, kultywowania pamięci o tematach najważniejszych dla jej urzeczywistnienia oraz krzewienia postaw niepodległościowych, wręczamy Szable Niepodległości. Dotychczasowymi laureatami tej nagrody zostali:
Stanisława Wiatr Partyka – mieszkająca w Tarnowie poetka, pedagog, sybiraczka, córka oficera zamordowanego w Katyniu, działaczka społeczna, honorowa obywatelka Nieświeża, skąd pochodzi.
Ks. dr Piotr Gajda – teolog, dr prawa kanonicznego KUL, wieloletni – emerytowany już - kapelan środowisk kombatanckich i patriotycznych w Tarnowie i regionie.
płk Zdzisław Baszak ps. Pirat - Żołnierz 16 PP im. Ziemi Tarnowskiej WP, uczestnik kampanii wrześniowej (m.in. bitwy pod Pszczyną), zastępca komendanta obwodu Dąbrowa Tarnowska ZWZ-AK, uczestnik i jeden z organizatorów operacji zabezpieczającej akcję „Most III” w lipcu 1944, dzięki której fragmenty rakiety V2 zostały przekazane Brytyjczykom, wieloletni prezes tarnowskiego oddziału Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, inicjator i organizator muzealnej Izby Pamięci Armii Krajowej w Tarnowie.
płk hm. Jerzy Pertkiewicz ps. Drzazga – żołnierz WP, uczestnik kampanii wrześniowej (29 Pułku Strzelców Kaniowskich) m.in. bitwy nad Bzurą, a następnie żołnierz ZWZ- AK batalionu „Barbara” 16 PP Armii Krajowej (dowódca 3. kompanii strzeleckiej”Regina”), uczestnik akcji „Burza” na Pogórzu Karpackim, harcmistrz i działacz harcerski, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari, odznaczony Krzyżem Walecznych, doktor farmacji.
W roku 2015 przyznane zostały także Szabelki Niepodległości dla nieco młodszych działaczy społecznych i twórców, osób, które swój niepodległościowy życiorys wciąż jeszcze budują. Wyróżnienie pomyślane jest jako podziękowanie za dotychczasową aktywność, sygnał, że jest ona dostrzegana i uznawana ale też jako motywacja do dalszej pracy na rzecz umacniania polskiej niepodległości. Dotychczas „Szabelką” wyróżnione zostały dwie osoby:
Dawid Hallmann- mieszkający w Tarnowie (z przerwami) poeta, muzyk, bard, grafik, podróżnik, happener, organizator wielu imprez tożsamościowych, twórca i pomysłodawca gier historycznych, współzałożyciel Fundacji Tradycji Miast i Wsi oraz Towarzystwa Michała Archanioła, a także pierwszej Herberciarni „Królestwo Bez Kresów” w Rzeszowie; „z pochodzenia ślązak, a z wyboru sługa nieistniejącego państwa- Rzeczpospolitej Obojga Narodów”.
Michał Tyrpa – krakowski publicysta, badacz historii najnowszej, prezes krakowskiej Fundacji Paradis Iudeorum, która blisko dekadę temu zainicjowała społeczną, międzynarodową akcję „Przypomnijmy o Rotmistrzu”; niestrudzenie zabiegający o właściwe miejsce w świadomości narodowej dla największego współczesnego polskiego bohatera – Witolda Pileckiego.
W roku 2016 cele przypisane „Szabelkom” przejęła Nagroda „Ryngraf Niepodległości”, przyznawana w ich miejsce.
Od początku nadajemy zatem festiwalowi charakter możliwie szeroki i atrakcyjny. Chcemy uczynić go ważnym ogólnopolskim spotkaniem polskich niepodległościowców. Stąd zaproszenia do współpracy skierowane do wszystkich niepodległościowych mediów, ważnych instytucji publicznych i krzewiących patriotyzm organizacji pozarządowych, działających w skali całego kraju.
Honorowy Patronat nad ideą Festiwalu Niepodległości objął w roku 2012 JE Ks. Andrzej Jeż Biskup Tarnowski. Zabiegając o ten Patronat, organizatorzy chcieli podkreślić szczególną wagę pierwszego członu tradycyjnej patriotycznej triady: Bóg Honor Ojczyzna oraz historyczną rolę Kościoła w kultywowaniu postaw niepodległościowych i przechowywaniu pamięci o polskiej państwowości. Trwałym i całkowicie świadomym elementem symbolicznym cyklu jest fakt, że każdą nową edycję festiwalu bezpośrednio poprzedza (łącząc się na tzw. zakładkę) Tydzień Kultury Chrześcijańskiej organizowany w październiku od przeszło 30 lat przez współpracujący z nami blisko Klub Inteligencji Katolickiej w Tarnowie. Czas wspólnego świętowania niepodległości, refleksji historycznej i ogólnopaństwowej zawsze poprzedza zatem moment refleksji religijnej.
